Khát vọng Việt Nam trong kỷ nguyên AI

Luật AI - vì con người, phục vụ con người, không thay thế con người

Trong khuôn khổ Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) đã tổ chức Diễn đàn AI trong kỷ nguyên số với chủ đề “Động lực cho tăng trưởng đột phá, nhanh và bền vững”.

Sự kiện thu hút sự tham dự của các lãnh đạo, chuyên gia công nghệ, doanh nghiệp và cộng đồng nghiên cứu, trở thành nơi hội tụ trí tuệ để bàn thảo tầm nhìn, cơ hội và thách thức đặt ra cho Việt Nam trong kỷ nguyên AI.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, Diễn đàn không chỉ là một sự kiện KH&CN mà còn là nơi cùng nhau bàn về tương lai phát triển của đất nước, với trọng tâm là AI. Bộ trưởng khẳng định, một đặc điểm nổi bật của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư chính là sự tái cân bằng quyền lực. Trước đây, công nghệ số gần như tập trung trong tay các tập đoàn lớn (Big tech) nhưng nay cùng với sự bùng nổ của dữ liệu và các ứng dụng chuyên sâu, quyền lực đã mở rộng sang những quốc gia và doanh nghiệp tuy không sở hữu công nghệ lõi nhưng lại nắm dữ liệu bản địa và có khả năng giải quyết các bài toán đặc thù. “Đây chính là những “gã khổng lồ bé nhỏ” có thể tạo ra sự thay đổi lớn”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng, thời kỳ chuyển đổi số đã cho thấy công nghệ mang tính toàn cầu nhưng dữ liệu lại gắn chặt với địa phương. Những ứng dụng chuyên ngành vừa giúp giải quyết bài toán quốc gia, vừa đóng góp cho sự hoàn thiện công nghệ toàn cầu. Do đó, nếu thế giới có hạ tầng AI toàn cầu thì mỗi quốc gia cũng cần phát triển hạ tầng AI riêng, xây dựng nền tảng quốc gia bên cạnh nền tảng quốc tế. Sự kết hợp này sẽ giúp thế giới phát triển bền vững hơn và đây là cơ hội lớn cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng khẳng định, AI không chỉ là một công nghệ ứng dụng mà đang trở thành một loại hạ tầng quốc gia, “giống như điện, viễn thông hay Internet trước đây”. Quốc gia nào làm chủ được AI sẽ có lợi thế vượt trội trong sản xuất, kinh doanh, giáo dục, y tế, quản trị và cả quốc phòng, an ninh. Với 100 triệu dân, dân số trẻ, am hiểu công nghệ và giàu tinh thần sáng tạo, Việt Nam có điều kiện để không chỉ là người dùng nhanh mà còn là quốc gia tạo ra các sản phẩm AI cho chính mình và thế giới. “Lợi thế lớn nhất của doanh nghiệp Việt nằm ở dữ liệu, ở những bài toán bản địa và đặc biệt là ở trí tuệ, sự linh hoạt và thích ứng của con người Việt Nam - những yếu tố quan trọng nhất trong thời đại công nghệ thay đổi nhanh và đầy đột phá”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, con đường phát triển AI Việt Nam phải dựa trên chữ “và”: toàn cầu và địa phương, hợp tác và tự chủ, Big Tech và startup, công nghệ và ứng dụng, dữ liệu mở và dữ liệu cần bảo vệ, sáng tạo và kiểm soát. Đó là cách để vừa hội nhập, học hỏi, vừa giữ được chủ quyền và lợi ích quốc gia. Đồng thời ông kêu gọi sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, giới khoa học và toàn xã hội để biến cơ hội thành thành công.

Một điểm nhấn quan trọng là sự đồng thuận về việc Việt Nam cần sớm ban hành Bộ nguyên tắc đạo đức AI quốc gia, hài hòa với chuẩn mực quốc tế nhưng phù hợp với thực tiễn trong nước. Đồng thời, Luật AI và chiến lược AI phải dựa trên các quan điểm: Quản lý theo mức độ rủi ro: khuyến khích ứng dụng ít rủi ro, kiểm soát chặt chẽ ứng dụng rủi ro cao. Minh bạch và trách nhiệm giải trình: AI phải có khả năng giải thích, người triển khai phải chịu trách nhiệm. Đặt con người làm trung tâm: AI là trợ lý, không được xâm phạm quyền riêng tư, không tạo thiên kiến. Khuyến khích phát triển trong nước: hỗ trợ doanh nghiệp, viện nghiên cứu, startup làm chủ từ hạ tầng, dữ liệu đến sản phẩm Make in Vietnam.

Lấy AI làm động lực tăng trưởng: ưu tiên ứng dụng trong công nghiệp chế tạo, nông nghiệp thông minh, logistics, tài chính, y tế, giáo dục, quản trị xã hội. Bảo vệ chủ quyền số: mọi hệ thống AI tại Việt Nam phải tuân thủ pháp luật, bảo đảm an ninh quốc gia.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, hiện nay, Việt Nam đang chuẩn bị thông qua Luật AI, Chiến lược AI mới, Chương trình hành động quốc gia về AI và Bộ quy tắc đạo đức AI. Đây là nền tảng để phát triển nhanh nhưng bền vững, đồng thời xây dựng niềm tin xã hội. Luật AI không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia: AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ, phục vụ Nhân dân, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và bảo đảm phát triển bền vững.

Bốn trụ cột để Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên AI

Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long nhận định, AI đang là tâm điểm cạnh tranh toàn cầu và có thể làm thay đổi vị thế của một quốc gia nếu làm chủ và dẫn dắt công nghệ này. Chính vì vậy, AI đang tạo ra ba cuộc đua lớn về hạ tầng tính toán, thể chế và dữ liệu.

Hạ tầng tính toán là nền tảng cho mọi đổi mới sáng tạo và gắn chặt với chủ quyền số. Nếu phát triển AI dựa trên hạ tầng nước ngoài, quốc gia sẽ luôn bị động. Thể chế, nếu quá chặt chẽ sẽ bóp nghẹt đổi mới sáng tạo, còn thả lỏng hoàn toàn sẽ dẫn tới rủi ro xã hội. Dữ liệu, được ví là “nhiên liệu” của AI, gắn liền với chủ quyền quốc gia và nếu không làm chủ, một quốc gia có thể bị lệ thuộc vào bên ngoài. “Nếu hạ tầng tính toán là cơ bắp, thể chế là luật chơi, dữ liệu là nhiên liệu thì nhân tài chính là bộ não của AI”, Thứ trưởng nhấn mạnh, đồng thời cho rằng Việt Nam cần đồng thời phát triển cả bốn trụ cột này.

Ông Nguyễn Trung Chính - Chủ tịch HĐQT - Chủ tịch Điều hành Tập đoàn CMC.

Thứ trưởng dẫn chứng: Internet từng mất bảy năm để đạt 100 triệu người dùng, trong khi ChatGPT chỉ cần hai tháng. Trong hai năm qua, chi phí sử dụng AI đã giảm tới 99%. Nhờ vậy, AI phổ cập nhanh chưa từng có: “Cứ bốn doanh nghiệp thì ba đã ứng dụng AI”. Đây là tốc độ “nhanh hơn bất kỳ công nghệ nào trước đó”. Tuy nhiên, nếu phát triển AI dựa trên hạ tầng nước ngoài, quốc gia sẽ luôn bị động. Nếu thể chế quá chặt, đổi mới sẽ bị bóp nghẹt; nếu buông lỏng, xã hội có thể rơi vào rủi ro và nếu không làm chủ dữ liệu - vốn gắn liền với chủ quyền quốc gia thì sẽ dễ bị lệ thuộc.

Để cụ thể hóa tầm nhìn, Việt Nam đã xác định rõ mục tiêu đến năm 2030 thuộc nhóm ba quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI. Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, cùng với danh mục công nghệ chiến lược do Chính phủ ban hành, đã đặt AI vào nhóm 11 công nghệ trọng điểm, với bốn sản phẩm ưu tiên gồm mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt, trợ lý ảo, AI chuyên ngành và AI phân tích. Theo Thứ trưởng, chiến lược AI của Việt Nam xác định Nhà nước sẽ xây dựng hạ tầng tính toán hiệu năng cao và hạ tầng dữ liệu tập trung; phổ cập AI toàn dân và toàn diện; phát triển nguồn nhân lực AI; đồng thời thúc đẩy nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Ở góc nhìn doanh nghiệp, ông Lê Hồng Việt, Tổng Giám đốc FPT Smart Cloud cho rằng, AI đang định hình lại cuộc đua số giữa các doanh nghiệp. Theo số liệu của IDC, dự báo chi tiêu toàn cầu cho phần mềm AI sẽ đạt 297 tỷ USD vào năm 2027 với mức tăng trưởng kép 14%/năm. Những doanh nghiệp ứng dụng AI thành công có lợi nhuận trên vốn đầu tư (ROI) đạt trung bình 3,7 lần và con số này có thể tăng đến 10 lần. Tuy nhiên, chỉ khoảng 12% doanh nghiệp đạt mức trưởng thành AI cao và thành công trong việc ứng dụng.

Sự tiến bộ của công nghệ AI, đặc biệt là nhân sự AI (AI Agent) mở ra tiềm năng lớn cho nhiều nghiệp vụ, từ chăm sóc khách hàng, marketing, dịch vụ tư vấn cho đến vận hành, tạo ra bước nhảy vọt về năng suất, tiết kiệm chi phí và tái định nghĩa cách thức tiếp cận khách hàng. Ông Lê Hồng Việt cũng cho rằng, AI sẽ tác động mạnh đến việc làm, khi 60% công việc hiện tại chịu ảnh hưởng. Nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu đào tạo kỹ năng mới cho người lao động để thích ứng và xu hướng này sẽ còn gia tăng trong vài năm tới.

Với các doanh nghiệp, ông đề xuất lộ trình tiếp cận và chuyển đổi với AI gồm 5 giai đoạn, bắt đầu từ việc nâng cao hiểu biết về AI, đánh giá mức độ sẵn sàng, xác định tầm nhìn gắn với mục tiêu kinh doanh để lựa chọn các dự án AI phù hợp, trước khi mở rộng quy mô toàn diện.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Trung Chính, Chủ tịch Tập đoàn CMC chia sẻ chiến lược chuyển đổi AI mang tên AI-X với mục tiêu ứng dụng AI để thay đổi toàn diện cách thức hoạt động của Chính phủ, doanh nghiệp và đời sống người dân. Mới đây, CMC đã thành lập Công ty CMC OpenAI với tầm nhìn trở thành nền tảng AI mở và an toàn do người Việt Nam xây dựng, phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn và AI chuyên biệt cho từng lĩnh vực.

Theo Thứ trưởng Phạm Đức Long, AI là cuộc cạnh tranh toàn cầu, nhưng Việt Nam có cơ hội lịch sử để tham gia. “Phát triển AI là sứ mệnh quốc gia của Nhà nước, doanh nghiệp và mọi người dân. Chúng ta có tầm nhìn tốt, chiến lược rõ ràng, giờ là lúc hành động để biến tầm nhìn thành hiện thực”, ông kêu gọi.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Chúng ta đang đứng trước một cánh cửa lớn. Tôi tin, với quyết tâm và sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học và toàn xã hội, Việt Nam sẽ biến cơ hội thành thành công, sẽ khẳng định vị thế trong kỷ nguyên AI”...

Với sự đồng lòng của Nhà nước, doanh nghiệp, giới khoa học, cộng đồng khởi nghiệp và thế hệ trẻ, Việt Nam hoàn toàn có thể kiến tạo những bước nhảy vọt. Khát vọng về một đất nước hùng cường, thịnh vượng trong kỷ nguyên AI không còn là viễn cảnh xa vời, mà đang dần hiện hữu bằng những hành động cụ thể, những chiến lược bài bản và một tinh thần dân tộc mãnh liệt.